Kỹ năng cho thế kỷ 21

Hai đặc điểm của thế kỉ 21 là sự toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế. Bắt đầu từ năm 2018, theo tiến trình hội nhập ASEAN thì thị trường lao động sẽ trở nên "phi biên giới". Điều này có nghĩa là các chuyên gia, kỹ sư, bác sĩ, dược sĩ, y tá, từ bất cứ nước nào trong khối ASEAN đều có quyền hành nghề ở bất cứ nước nào trong khối. Nói cách khác, các kỹ sư VN cũng có thể hành nghề ở Thái Lan, hay ngược lại, các kỹ sư Thái cũng có thể hành nghề ở Việt Nam. Sự kiện này mở ra cơ hội nhưng cũng có nhiều thách thức. Để thành công trong quá trình hội nhập, Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn (Viện nghiên cứu Garvan) đã gợi ý 6 kĩ năng quan trọng cho sinh viên hướng tới. Cụ thể, đó là những kĩ năng liên quan đến suy nghĩ sáng tạo, thông tin, liên lạc, tiếng Anh, làm việc theo nhóm và lãnh đạo.

1. Suy nghĩ sáng tạo

Thời đại ngày nay, hơn nhau có khi chỉ là ý tưởng. Có ý tưởng sáng tạo thì có cơ may thành công cao hơn là theo đường mòn. Hãy tự hỏi mình: muốn làm follower hay làm leader? Suy nghĩ sáng tạo đòi hỏi phải suy nghĩ 'critical'; phải hoài nghi, nhưng là hoài nghi lành mạnh (healthy skepticism). Kĩ năng suy nghĩ critical rất quan trọng là vậy.

2. Kĩ năng thông tin (information skills)

Trước đây, thông tin rất hiếm, nhưng ngày nay thì thông tin tràn đầy ở mọi nơi và mọi lúc. Vấn đề là làm sao biết sàng lọc thông tin, phân biệt loại thông tin nào đáng tin cậy và thông tin nào là rác rưởi là một kĩ năng không thể thiếu được trong thế kỉ 21. Trong khoa học và đời sống, biết đánh giá thông tin có giá trị với thông tin nhiễu là kĩ năng vô cùng cần thiết.

3. Kĩ năng viết và nói (communication skills)

Rất khó để dịch chữ 'communication', vốn được hiểu là 'liên lạc', nhưng trong bối cảnh chúng ta đang bàn, kĩ năng communication bao gồm những kĩ năng trình bày thông tin qua hình thức viết và nói. Viết là kĩ năng vô cùng căn bản, chúng ta đã học từ lúc tiểu học. Nhưng có lẽ theo thời gian, nên chúng ta thường lơ là nó, và hệ quả là có những bài viết mà ý tứ lan man, làm cho người đọc khó hiểu.

Nói cũng là kĩ năng vô cùng quan trọng, nhất là nói trước công chúng. Chúng ta đã thấy nhiều người nói năng rất khó hiểu, vì họ trình bày ý tưởng thiếu tính khúc chiết, dùng chữ thiếu chính xác, nên cuối cùng không ai hiểu họ muốn nói gì. Kĩ năng viết và nói rất quan trọng để sống sót trong thế kỉ 21.

4. Kĩ năng tiếng Anh

Không nói ra thì ai cũng thấy tầm quan trọng của tiếng Anh trên trường quốc tế. Xem qua diễn đàn Liên Hợp Quốc năm nay (2019), chúng ta thấy những chính trị gia mà tiếng mẹ đẻ không phải tiếng Anh như Mahathir Mohamad hay Imran Khan nhưng cái 'command' tiếng Anh của họ rất tốt. Họ chẳng những có kĩ năng communication, mà còn có kĩ năng tiếng Anh rất tốt. Kĩ năng tiếng Anh và communication đó giúp họ nêu được vấn đề mà quốc gia họ đang đối phó, hay lí giải được quan điểm của họ trước những vấn đề toàn cầu, và tranh thủ ủng hộ của cộng đồng thế giới cho lợi ích quốc gia. Ngược lại, người có kĩ năng communication kém và kĩ năng tiếng Anh kém thì sẽ thiệt thòi quyền lợi. Kĩ năng tiếng Anh thậm chí được đánh giá là kĩ năng quan trọng số 1 trong thế kỉ 21.

4. Kĩ năng làm việc theo nhóm (teamwork skills)

Trong khoa học và thậm chí cả đời sống ngày nay không ai có thể làm những công trình lớn mà không có sự hợp tác. Hợp tác thì liên quan đến nhiều người đến từ nhiều 'backgrounds' khác nhau, mà ai cũng có "cái tôi" rất lớn. Do đó, kĩ năng làm việc theo nhóm trong thời đại mới này là không thể thiếu được, nhưng lại là kĩ năng thường hạn chế nhất ở người Việt.

5. Kĩ năng lãnh đạo (leadership skills)

Kĩ năng lãnh đạo ở đây không có nghĩa là phải cố gắng "làm lớn", mà là làm người xông xáo, sẵn sàng đi trước làm những gì người khác không làm (thậm chí còn dè bỉu), có initiative, có kĩ năng huy động và thuyết phục người khác cùng tham gia vào việc mới. Lãnh đạo trong thế kỉ 21 là thuyết phục mà không chỉ là ra lệnh và chỉ thị. Thuyết phục bằng lí lẽ để người khác đồng hành với mình.

(Bài viết dựa trên những chia xẻ của Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn tại Đại học Đà Nẵng, 9/2017)